Bouwen door de buurt

Detail van de maquette met huisjes en bomen.

Het college van burgemeester en wethouders besloot op 25 mei 2021 om te beginnen met de pilot Bouwen door de Buurt in Kruidenwijk. Inmiddels is een initiatief van de pilot Bouwen door de Buurt bekend. Deze initiatiefnemers werken aan een bouwplan langs het Gemberpad. Eind juni 2024 heeft de gemeenteraad ingestemd om af te wijken van het bestemmingsplan en wenste de bewoners veel bouwsucces en woonplezier.

Het is een initiatief van 7 buurtbewoners die zijn opgegroeid in Kruidenwijk, nog bij hun ouders wonen, in de vrije sector huren of hun bedrijf in de wijk hebben. Het zijn starters en doorstromers. In 2021 hebben zij zich gemeld bij de gemeentelijke pilot Bouwen door de Buurt. Deze pilot is in Kruidenwijk van start gegaan om ruimte te bieden aan kleinschalige woningbouw waarbij de bewoners zelf aan zet zijn. Alle Kruidenwijkers ontvingen een brief in de bus met de uitnodiging om bouwplekken in de eigen wijk te vinden om voor zichzelf, voor familie of vrienden een huis te bouwen. De plek moest dus zelf gevonden worden. Een andere vereiste van de pilot is dat de initiatiefnemers zelf de buurt over hun bouwplan informeren.

Gevonden locatie en bouwplan

De gemeente heeft veel locatievoorstellen ontvangen. Die zijn allemaal besproken met de initiatiefnemers. Diverse plekken vielen af om ecologische, planologische of financiële redenen. De groep achter het initiatief heeft een locatie tussen de Wisselgracht en het Gemberpad, ten zuiden van de Korianderbrug gevonden. Het plan is voldoende concreet zodat de groep de volgende stap heeft kunnen zetten. Op 10 mei 2023 informeerden zij omwonenden over hun bouwplan. De initiatiefnemers hebben een eigen website voor hun plan. Daar vind je ook een verslag van de bijeenkomst.

Woningbouwatelier

Met de pilot Bouwen door de Buurt geeft het Woningbouwatelier uitvoering aan het principe van ‘Mensen maken de stad’, dat al meer dan tien jaar deel uitmaakt van de Almere Principles. Het idee is dat bewoners zelf de leiding nemen, zonder dat er een gemeentelijk programma of stedenbouwkundig plan aan te pas komt. Het initiatief komt van de eindgebruiker. Het Woningbouwatelier drijft deze experimenten aan om oplossingen te vinden voor actuele woningvraagstukken en is de uitvoeringsorganisatie van de programmalijn Vernieuwend Wonen van het programma Almere 2.0. Op de projectpagina van het Woningbouwatelier is ook meer informatie over de pilot te vinden.

Who Cares

De laatste jaren groeit de behoefte aan vernieuwende oplossingen die wonen, zorg en ondersteuning combineren. In Almere speelt dit vooral in het vergrijsde stadsdeel Haven. Daarom sloot het Woningbouwatelier zich in 2017 aan bij de prijsvraag Who Cares, met als doel innovatieve ideeën te verzamelen en deze toe te passen.

Twee teams uit AlTwee teams werden aangewezen als Almeerse winnaar: Expeditie Haven met de Samenredzame Wijk en BloemkoolBurenbond met het Eigentijds Hof. Bij de prijsuitreiking beloofde de Almeerse wethouder Wonen zich hard te maken voor realisatie in de stad. Het doel is om met één of twee pilots deze nieuwe vormen van wonen, zorg en ondersteuning in regulier beleid te krijgen.

Plek in Visie Almere Haven

Beide prijswinnende concepten zijn vanaf 2018 onderdeel van het proces rondom de Visie 2040 voor Almere Haven. Expeditie Haven richt zich op een integrale gebiedsgerichte aanpak samen met alle spelers in de wijk. Een pilot rond woonzorgcentrum De Overloop en scholengemeenschap De Meergronden kwam uiteindelijk niet tot stand. Het gedachtengoed van Samenredzame Wijk vormt een belangrijke inspiratiebron voor lokale initiatieven.

Op weg naar een pilot

Het team rondom Eigentijds Hof spant zich in om – in de vorm van een wooncoöperatie – zelf een woonhofje op te zetten in Almere Haven. Hierin moet plaats komen voor verschillende type bewoners met en zonder behoefte aan zorg. Het Woningbouwatelier ondersteunt de initiatiefnemers met het maken van een businesscase en community building van BinnenHaven, de naam van de wooncoöperatie. De financiële marges blijken krap, maar intentie van de gemeente is een oplossing te vinden. Vernieuwend Wonen blijft zich daarvoor inspannen.

Meer over Who Cares lees je hier.

WikiHouse

WikiHouse is een betaalbaar, duurzaam en digitaal geproduceerd houtskelet bouwpakket. Met WikiHouse kunnen mensen hun huis niet alleen zelf, ontwerpen, maar ook nog eens zelfstandig in elkaar zetten.

Toekomstige bewoners ontwerpen hun WikiHouse digitaal en volledig naar eigen inzicht. Alle eerder gemaakte WikiHouse-ontwerpen zijn online beschikbaar en kunnen gratis worden gedownload en gebruikt. Na het ontwerp freest een computergestuurde zaag houten plaatmateriaal tot handzame onderdelen. Samen vormen deze onderdelen het bouwpakket voor de woning. Omdat aansluitingen en verbindingen zo eenvoudig mogelijk zijn ontworpen, kan de toekomstige bewoner het casco van zijn huis zelfstandig in elkaar zetten en afwerken. Hoe meer de bewoner zelf doet, hoe lager de kosten.

Duurzame methode

WikiHouse is een duurzame bouwmethode. Ten eerste is de toepassing van hout minder milieubelastend dan bijvoorbeeld beton en baksteen. Ook is er minder bouwafval, doordat de computergestuurde zaag het plaatmateriaal zo voordelig mogelijk uitzaagt. Bovendien is er nauwelijks groot materieel nodig om de handzame onderdelen te vervoeren. En voor de montage van het houtskelet is vrijwel geen elektrisch gereedschap nodig.

WikiHouse De Stripmaker

Het eerste WikiHouse is in 2018 door het Woningbouwatelier als testcase gerealiseerd in Almere Poort. Vervolgens is het experiment voortgezet op De Stripmaker in Almere Buiten. Hier worden in twee fasen 27 zelfbouwwoningen gebouwd speciaal voor kleinere huishoudens. Met dit project worden energiezuinige en betaalbare nieuwbouwwoningen toegevoegd aan de Almeerse woningmarkt.

De eerste fase van 8 woningen is in 2020 gestart en ongeveer een jaar later opgeleverd. In 2021 zijn de andere woningen in aanbouw genomen, oplevering staat gepland voor medio 2022.

De doelgroep

Zelf bouwen en ontwerpen is vaak alleen bereikbaar voor mensen met een ruime beurs. Uniek bij WikiHouse De Stripmaker is dat het project juist geschikt is voor starters en huishoudens met een inkomen net boven de huursubsidiegrens. Voor mensen die net geen eigen hypotheek konden krijgen, is een huur-koop constructie toegepast in samenwerking met Steenvlinder INC.

Samenwerkingsproject Housing 4.0 Energy

WikiHouse is onderdeel van het Europese samenwerkingsproject Housing 4.0 Energy. In dit project werkt het Woningbouwatelier samen met acht Europese partners aan oplossingen voor het tekort aan lage-energiewoningen voor één- en tweepersoonshuishoudens. De gemeente Almere heeft hiervoor een Europese subsidie verkregen.

Meer informatie over Housing 4.0 Energy vind je hier.
Meer informatie over het Woningbouwatelier vind je hier.

Op de Stripmaker in Almere zijn de afgelopen 5 jaar 27 woningen verrezen volgens het WikiHouse-concept. Een techniek waarmee bewoners zelf hun betaalbare en duurzame huis in elkaar hebben gezet.

WikiHouse is een uniek open source zelfbouwconcept. Het idee is dat je zelf een ontwerp kunt maken door online bestanden te downloaden. Die kun je bijvoorbeeld ook aanpassen naar eigen wens. Dat deel je weer terug, en zo werkt het hele open source concept zodat anderen daar ook weer mee verder kunnen.

Ik ben bij WikiHouse eigenlijk beland in 2019 door een tip van een communicatieadviseur van de gemeente die zei: “Hey Sebastiaan, jij wil je nieuwe huis bouwen, dit is wat voor jou!”

Deze woningen zijn bedacht om heel duurzaam te kunnen bouwen, ook met de zonnepanelen en warmtepomp en alle installaties die in de woning zitten. Hout is voor ons allemaal veel eenvoudiger te bewerken, dus daardoor hoef je niet per definitie een aannemer in de hand te nemen om keuzes te wijzigen of om dingen aan te passen.

Deze pilot, gesteund door het Europese programma Interreg, diende als hardcore test van de techniek omdat de bewoners zelf het ontwerp, de financiering, bouw en afbouw regelden. Het doel van het project vanuit Interreg is Housing for Zero Energy. Dit gaat om betaalbare, zo energiezuinig mogelijk, maar ook toegankelijk voor iedereen.

In fase 1 zijn 9 WikiHouses gebouwd, in fase 2 18 WikiHouses en dat was sowieso al de insteek om te leren met fase 2 van fase 1. Bijna alle huizen zijn bewoond. In de afgelopen 5 jaar is veel ervaring opgebouwd en zijn er lessen geleerd zoals over de kosten, afbouw en begeleiding voor volgende WikiHouse-projecten.

Ik kijk er op zich goed op terug. Het was wel heel pittig. Het is niet even een huisje in elkaar zetten. Je bent gewoon een jaar bezig, vooral als je veel alleen doet. Maar ik zou het principe nog wel een keertje willen doen. Zeker nu ik sinds vorige week weer met iemand anders heb meegeholpen die een WikiHouse aan het bouwen is. Ja, dan word je toch weer enthousiast.

Mijn advies aan mezelf als ik mijn volgende WikiHouse zou neerzetten is dat ik goed nadenk over hoe ik het ga indelen, waar ik welke muurtjes ga zetten, raampartijen en daarna volg de handleiding en dan komt alles vanzelf.

Als buurt werden we meteen eigenlijk een soort van in het diepe gegooid. Maar daardoor werden we ook meteen een community met elkaar.

De potentie van WikiHouse voor de Nederlandse bouwopgave is veel breder. De bouwtechniek is ook beschikbaar voor woningcorporaties, ontwikkelaars en andere partijen. Ze kunnen kant-en-klare ontwerpen downloaden of zelf maken, de bouw uitbesteden of juist zelf doen en hoe meer WikiHouse, hoe betaalbaarder en beter ze worden dankzij de open source techniek.

Zo neemt consortium Steenvlinder het stokje nu over. Zij gaan aan de slag met nieuwe WikiHouses. Ook verschillende gemeenten in Nederland zijn geïnteresseerd. Het is tijd om op te schalen.

Meer informatie over het WikiHouse-experiment is te vinden op wikihousedestripmaker.nl